Twórcom przysługują prawa dotyczące ich utworów, które określane są prawami autorskimi. Czym dokładnie są prawa autorskie osobiste i majątkowe? Kiedy wygasają prawa autorskie i jak to sprawdzić?
Czym są prawa autorskie?
Prawami autorskimi nazywa się rodzaj praw przysługujących twórcy utworu. Zaliczane są one do kategorii praw własności intelektualnej.
Prawa autorskie umożliwiają twórcy utworu decydowanie o tym, jak jest on wykorzystywany, a także pozwalają mu na czerpanie z niego korzyści.
W kontekście praw autorskich twórcą określa się osobę, która stworzyła utwór. Utwór jest z kolei dziełem, które ma indywidualny oraz oryginalny charakter. Prawa autorskie dotyczą utworów o różnej formie, obszerności, przeznaczeniu, wartości, także tych nieskończonych.
Jak dochodzi do ochrony praw autorskich?
Do ochrony praw autorskich dochodzi automatycznie i zaczyna się ona od chwili, w której powstaje utwór. Nie ma zatem potrzeby zgłaszania, rejestrowania czy zastrzegania praw autorskich.
Twórca może jednak dodatkowo zabezpieczyć swoje prawa, umieszczając odpowiednią informację przy utworze.
Jakie są rodzaje praw autorskich?
W kontekście praw autorskich duże znaczenie ma ich rodzaj. Wyróżnia się dwa rodzaje praw autorskich, a dokładnie są to:
Autorskie prawa osobiste
W ramach osobistych praw autorskich twórca ma prawa do:
- Autorstwa utworu,
- Oznaczenia utworu przez swoje imię, nazwisko, pseudonim,
- Udostępnienia utworu anonimowo,
- Decyzji o pierwszym udostępnieniu utworu,
- Integralności i niezmienności utworu,
- Nadzorowania sposobu korzystania z utworu.
Autorskie prawa majątkowe
W ramach majątkowych praw autorskich twórca ma prawa do:
- Korzystania z utworu,
- Rozporządzania prawem do korzystania z utworu,
- Otrzymania wynagrodzenia, gdy utwór używany jest przez innych, na przykład przez sprzedaż, licencję.
Zależnie od rodzaju praw autorskich twórcy przysługuje określony czas ich ochrony. Kiedy wygasają prawa autorskie i jak to sprawdzić?
Kiedy dochodzi do wygaśnięcia praw autorskich?
Prawa autorskie chronione są przez określony czas, dlatego po jego upłynięciu ochrona ta wygasa. Czas ten zależny jest od rodzaju przysługujących twórcy praw.
W przypadku autorskich praw osobistych, które mają na celu ochronę więzi twórcy z jego utworem, nigdy nie dochodzi do ich wygaśnięcia. Oznacza to, że są one niezbywalne oraz nieograniczone w czasie i obowiązują nawet wtedy, gdy dojdzie do śmierci twórcy.
Z kolei autorskie prawa majątkowe są zbywalne oraz ograniczone pod kątem czasu. Oznacza to, że wygasają one wtedy, gdy spełnione będą określone warunki.
Po wygaśnięciu praw autorskich majątkowych dzieła przechodzą do tzw. domeny publicznej. Oznacza to, że prawa osobiste nadal obowiązują, natomiast prawa majątkowe wygasły. Można wtedy wykorzystywać utwory publicznie, ale z poszanowaniem praw osobistych twórcy.
Jak długo trwa ochrona autorskich praw majątkowych?
Majątkowe prawa autorskie są chronione przez określony czas, który zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem wynosi 70 lat.
Okres ochrony praw autorskich majątkowych liczony jest w poniższy sposób:
- Gdy twórca jest znany – przez cały okres jego życia + 70 lat od jego śmierci.
- Gdy twórca jest nieznany – przez 70 lat od daty, gdy doszło do rozpowszechnienia utworu po raz pierwszy.
- Gdy utwór ma kilku twórców – czas ochrony liczony jest od śmierci ostatniego ze współtwórców.
- Gdy utwór ma kilka części, odcinków itp. – czas ochrony liczony jest oddzielnie dla każdej części.
- Gdy według ustawy prawa autorskie majątkowe przysługują osobie innej niż twórcy – czas ochrony to 70 lat od momentu rozpowszechnienia utworu lub jego ustalenia, gdy nie został rozpowszechniony.
Jak sprawdzić, czy prawa autorskie wygasły?
Aby dowiedzieć się, czy prawa autorskie majątkowe wygasły, należy wyliczyć, czy doszło do upłynięcia wskazanego czasu od śmierci twórcy, rozpowszechnienia utworu, jego ustalenia.
Liczenie czasu ochrony praw autorskich odnosi się do lat pełnych i zaczyna się 1 stycznia roku następującego po roku, w którym doszło do rozpoczęcia biegu czasu.
Można również skorzystać z testów pozwalających na określenie, czy dany utwór zalicza się do domeny publicznej: https://domena.koed.org.pl.